Basisindustrie heeft nieuw perspectief nodig om kansen voor Nederland te verzilveren

Perspectief

Algemeen directeur Hans Grünfeld van VEMW: “Nederland heeft in wezen alle troeven in handen om een duurzame koploper in Europa en de wereld te worden. De industrie kan een sociaaleconomische bijdrage leveren aan de transitie naar een duurzame economie en het veiligstellen van ons toekomstig verdienvermogen. Dat vraagt van ons dat we principiële keuzes durven te maken in - en ondanks - een bedreigend tij met een economisch ongelijk speelveld, afhankelijkheid van energie en kritische grondstoffen, protectionistische maatregelen en geopolitieke spanningen. Keuzes scherp aan de wind vanuit overtuiging en daadkracht. Het onderzoek van PwC Strategy& legt daarbij een goed vertrekpunt door te laten zien welke kracht, sociaaleconomische impact en potentie er zit in de 6 sectoren binnen de basisindustrie.”

Belang

Nederland heeft door zijn strategische ligging, handelsgeest en ondernemerschap een stevige industriesector opgebouwd. Die zo groot is geworden door het doeltreffend en doelmatig opereren, met uitwisseling van grondstoffen, halffabricaten en productonderdelen. Activiteiten zijn onderling verbonden en de noodzakelijke logistiek is een essentiële randvoorwaarde. Exemplarische voorbeelden van keten synergie zijn het chloorcluster in Rotterdam dat draait op de zoutproductie in Twente, en de staal- metaal- en chemische industrieën die onderdelen leveren voor de automobielindustrie van onze belangrijkste handelspartner Duitsland.

Het belang van de industriesector voor onze economie wordt vaak onderschat, zo blijkt uit het onderzoek van PwC Strategy&. De directe bijdrage aan het BBP is zo’n 12 procent, indirect zelfs 20 procent. De belangrijkste sectoren uit de basisindustrie nemen hiervan een kwart voor hun rekening. Met een grote economische multiplier: iedere euro aan directe bijdrage levert indirect en afgeleid 1,30 euro extra toegevoegde waarde, 3 banen en 2 euro aan extra belastingen op. In economisch kwetsbare regio’s zoals Zeeland, het Noorden en Limburg is de industrie ook nog altijd goed voor 15-20 procent van de banen. De gemiddelde arbeidsproductiviteit van de 6 sectoren is hoger dan het NL gemiddelde. In de chemiesector is deze zelfs meer dan 2 keer zo hoog.

Het CPB geeft aan dat sinds 1980 de kapitaalintensivering van de industrie zich in versterkte mate heeft doorgezet, met name door automatisering en robotisering van industriële processen. Door de hoge kapitaalintensiteit van de 6 sectoren is er – aldus PwC Strategy& - veel ruimte voor een hoge arbeidsproductiviteit en verdere groei. De kapitaalintensivering en de toename in productiviteit zijn nauw verbonden met de bijdrage aan innovatie van de 6 sectoren. Zo waren deze verantwoordelijk voor 13 procent van Nederlandse patentaanvragen, en de chemie, basismetaal, glas en keramiek, en papier sector voor 6 procent van de totale R&D-uitgaven.

Bedreigingen

De basisindustrie in Nederland staat onder grote druk. Er is een ongekende transitie opgave m.b.t. de energie- en grondstoffenvoorziening, het klimaat en de emissies van broeikasgassen, de realisatie van een circulaire economie, en geopolitieke dreigingen met sterk gestegen energiekosten, resulterend in een groeiende economische achterstand in ons land en Europa, protectionistische maatregelen, en dumping van goedkope producten op onze markt. Voor de basismetaal, glas & keramiek, chemie en rubber & kunststofsector is tussen 2017 en 2024 een daling in productie van 10 – 20 procent zichtbaar. Uit een enquête van RAND blijkt dat van 22 geïnterviewde Nederlandse basismetaalbedrijven 45 procent zich zorgen maakt over de wereldwijde concurrentie tot 2035, met name vanwege grote kostennadelen. Het is meer dan duidelijk dat we in een tijdsgewricht van instabiliteit zijn beland, met druk op de open economische handelsstromen, -productieketens en -klimaatdoelstellingen. Juist dan realiseer je je weer dat de basisindustrie en toegang tot energie en kritische grondstoffen het fundament van de samenleving is.

Keuzes

Dat vraagt om strategische keuzes om de genoemde opgaven en bedreigingen het hoofd te kunnen bieden, zo heeft ook het Draghi-rapport (2024) over concurrentiekracht en verdienvermogen in Europa laten zien. Europa ligt in sociaaleconomisch opzicht op achterstand en dat geldt zeker ook voor Nederland met nog eens unilateraal verhoogde energie- en klimaatgerelateerde kosten. Zo zijn de elektriciteitsnettarieven 80 procent hoger dan in onze buurlanden en is de energiebelasting op gas in Nederland fors verhoogd. Voorts heeft onze regering een CO₂-heffing geïntroduceerd bovenop de Europese ETS-kosten en bestaan er plannen voor een plastic heffing. Allemaal extra kosten die uitsluitend landen bij bedrijven in Nederland waar geen zeker handelingsperspectief tegenover staat op de korte- en middellange termijn. Terwijl de industrie op die middellange tot lange termijn een vliegwiel kan en wil zijn voor de transitie naar een circulaire economie.

Verduurzaming

De basisindustrie is onmisbaar om de klimaatdoelen te realiseren en onze samenleving te verduurzamen. Van het staal voor windmolens en kritieke metalen uit zinkerts, tot epoxy voor windmolenbladen. Maar liefst 35 chemie- en basismetaalproducten uit onze haven- en industrieclusters worden volgens de Europese Unie momenteel gezien als kritieke producten waarover we in Europa controle moeten houden voor alle onderdelen van de energietransitie, zoals batterijen.

De zes belangrijkste industriële sectoren in Nederland hebben inmiddels al 40 procent reductie gerealiseerd van broeikasgassen t.o.v. 1990. Plannen voor de toekomst liggen klaar. Helaas is veel van de noodzakelijke infrastructuur hiervoor nog niet gereed. Zo is een derde van de energietransitie projecten in de Rotterdamse haven momenteel vertraagd door filevorming op de elektriciteitsnetten (congestie), en is driekwart van de verduurzamingsplannen van de regionale industrie voor 2030 onhaalbaar. En dat terwijl de energie- en klimaatkosten jaarlijks oplopen waar het handelingsperspectief ontbreekt.

In onze Kennisbank kunt u het rapport van PwC Strategy& downloaden.

Bronnen: VEMW, PwC Strategy&