Minister Jetten voor Klimaat en Energie heeft momenteel onvoldoende informatie om vast te stellen in welke mate zijn maatregelen leiden tot energiebesparing bij bedrijven, instellingen en huishoudens. Daarmee is ook onduidelijk of extra besparingsmaatregelen of handhaving nodig zijn om afgesproken doelstellingen te realiseren. Dat concludeert de Algemene Rekenkamer.
Regulering
De Europese Unie heeft met de Energy Efficiency Directive (EED) afspraken vastgelegd om het energiegebruik in de lidstaten te beperken. Afspraken die voor de periode 2021-2030 nog zijn aangescherpt. Een lidstaat, zo ook Nederland, moet aan kunnen tonen dat het energie bespaart, in lijn met de doelstellingen.
Oordeel
Volgens de Algemene Rekenkamer wordt het met de huidige monitoring van de energiebesparingsdoelen niet duidelijk hoe het staat met de opbrengsten van de genomen maatregelen. De rekenmeesters beoordelen de manier waarop de minister de monitoring van de nationale energiebesparing vormgeeft als matig en beveelt de minister voor Klimaat en Energie aan het gebrek aan inzicht sneller op te lossen, maar die kan pas op z’n vroegst in 2025 vaststellen of de maatregelen effect sorteren.
Al in 2021 stelde de Rekenkamer vast dat het halen van doelen voor de energietransitie sinds 2015 wordt onderschat. Twee jaar later vindt de Rekenkamer nog steeds dat de minister potentiële maatregelen vroegtijdig moet voorbereiden. Als de minister wacht met het nemen van maatregelen voor energiebesparing, is de kans groter dat hij de doelstelling voor 2030 niet haalt. Een actueel inzicht in de nationale energiebesparing is daarbij essentieel.
Aanvullend beleid
Nederland voert al vele jaren aanvullend nationaal beleid om energiebesparing te stimuleren. Sinds het Klimaatakkoord (2019) en het coalitieakkoord als basis van het kabinet-Rutte IV is het beleid primair gericht op emissiereductie en minder op energiebesparing. Dat geldt ook voor de monitoring, waarbij de meerjarenafspraken energiebesparing, het MEE-convenant en de MJA-3, niet zijn verlengd. Nederland kan voorlopig niet aan de Europese Commissie melden of de besparingsdoelen 2030 gehaald kunnen worden, en dus ook niet of er extra maatregelen nodig zijn.
Het Planbureau voor de Leefomgeving en andere betrokken instanties hebben in de Klimaat- en Energieverkenning 2022 gemeld dat Nederland wellicht het EU-besparingsdoel niet haalt. Intussen wordt binnen de EU alweer onderhandeld over verdere aanscherping van de doelen voor energiebesparing. Dan zullen weer verdere besparingsmaatregelen opgelegd moeten worden.
Minister Jetten heeft per 1 januari 2023 de energiebesparingsplicht ingevoerd voor ETS-bedrijven, de 300 grootste emittenten van CO2 en dito energiegebruikers. Daarmee komen ook meer data van bedrijven beschikbaar en zet hij in op handhaving met een aanvullend budget van 56 mln euro.
Doeltreffendheid en doelmatigheid
Algemeen directeur Hans Grünfeld: “de Rekenkamer concludeert niet voor het eerst dat de rijksoverheid tekortschiet in het monitoren en handhaven van haar eigen beleidsdoelen. De politiek heeft twee jaar geleden aangedrongen op extra maatregelen gericht op energiebesparing door de ETS-bedrijven. Wij hebben dat niet toegejuicht omdat deze bedrijven al stevig geprikkeld worden om hun CO2-emissies te reduceren en het sturen op zowel CO2-reductie als energiebesparing niet doelmatig is. De significant gestegen energiekosten dwingen energie-intensieve bedrijven alles te doen om hun gebruik te beperken. Gebleken is dat onder meer tal van organisatorische en technologische zaken en ontbrekende kennis hiervoor barrières vormen. De politieke reflex om doelen aan te scherpen en extra te handhaven leidt vooralsnog niet tot de gewenste uitkomst. Uit onderzoek blijkt dat versnelling van industriële energiebesparing door barrières te identificeren en te slechten, factoren meer oplevert aan energiebesparing en voor veel minder geld dan de 56 mln euro die voor extra handhaving gereserveerd is.”